Verhuizen naar een ander land, dat is niet zo maar verhuizen. Je hoort een nieuwe taal om je heen, het ruikt er anders, de luchten zijn anders, de geluiden zijn anders. Waarschijnlijk herkent iedereen dit die ooit in zijn of haar leven in het buitenland heeft gewoond. En dit heb ik zeker ervaren toen ik naar Lissabon verhuisde, de zonnige stad in het verre zuiden (die achteraf vrij regenachtig bleek te zijn).

Een zoektocht naar herkenning

De eerste periode in Lissabon kan ik beschrijven als een zoektocht naar herkenning. Waar zijn alle leuke koffietentjes om in te studeren? Waar in de supermarkt vind ik producten die ik ken? Nederlanders, waar? Dit was ook altijd een goed gespreksonderwerp. Ik heb met 28 internationale studenten samengewoond en het was altijd een groot kippenhok waar de meest gezegde zin was: “Maar wij in….. (Colombia, Italië, Spanje, Nederland, Polen enz.) doen het zo!”, waarna een verhitte discussie startte over wat dan toch de beste manier was.

Crazy Portugese People

Langzaamaan begon iedereen te wennen. De grapjes over de “crazy Portuguese people” en al hun gewoonten werden steeds minder grappig of origineel en er ontstond een gevoel dat je het beste kunt omschrijven als een mix tussen nieuwsgierigheid en irritatie. Over hoe langzaam de Portugezen zijn; hoe veel te laat de Portugezen altijd komen; het blééf irritant als de docenten niet terugmailden. Maar ook een gevoel van nieuwsgierigheid: wat is de geschiedenis van dit land, hoe denken deze mensen, wat zijn hun normen, waarden en gewoonten? Ik ben mij hier in gaan verdiepen. Hoe kunnen wij eigenlijk over “Portuguese people” of “wij Nederlanders” praten en daar kenmerken aan verbinden? Zijn alle Portugezen dan hetzelfde? Nee natuurlijk niet. Toch zijn er gemeenschappelijke waarden en gedragingen die de meeste Portugezen delen als gevolg van hun culturele programmering, en die hen onderscheid van bijvoorbeeld de Nederlanders.

Culturele dimensies

Dit is voor mij heel interessant en belangrijk geweest toen ik mijn leven moest opbouwen binnen een nieuwe cultuur. Dit maakt je bewust en vooral begrijpend. Je houdt rekening met bepaalde culturele verschillen die je ziet in het dagelijks leven. Irritaties worden minder, want het hoort nou eenmaal bij de cultuur. Het is een kapstok waaraan je je ervaringen kunt ophangen en deels mee kunt verklaren.
Er zijn veel dimensies beschreven waarin je culturen kunt indelen. Binnen mijn eigen ervaring zijn er een aantal dimensies waarop de Portugezen erg verschillen met de Nederlanders. Ik zal een paar korte voorbeelden beschrijven.

Allereerst hun perceptie van tijd. Waar ik niet zonder mijn horloge kan leven, heb ik er in Portugal bijzonder weinig gezien. Afspraken met studiegroepjes begonnen standaard 30 minuten later en zelfs dan vonden ze het nog prima om even een uur pauze te nemen om hun oma te bellen. Haast bestaat niet en overal wordt de tijd voor genomen. Als er een nieuwe kassa opengaat in de supermarkt kijken de Portugezen even op, maar blijven vervolgens lekker kletsen met elkaar in hun huidige rij. Even wennen natuurlijk, maar een van de makkelijkste dingen om je aan aan te passen. Je moet gewoon wat later weggaan dan je gewend bent! Stiekem kom ik zelf nu in Nederland overal nog een beetje te laat, omdat die drang om overal op tijd te zijn verdwenen is. Het nadeel aan deze omgang met tijd voor ons Nederlanders is dat je niet op een snelle reactie van hun kant kunt rekenen. Langsgaan werkt dan toch het beste, want persoonlijk contact vinden de Portugezen een stuk belangrijker dan contact via de mail/telefoon.

Ten tweede zien de Portugezen status als iets veel belangrijkers dan dat wij dat doen. In Nederland zijn we gewend om op een informele manier met onze docenten om te gaan. Je loopt gewoon even naar binnen of stuurt een mailtje als je een vraag hebt. Dat dat niet zo normaal is in Portugal merk je snel. Ooit moesten ons studiegroepje een mail sturen naar een docent met een korte vraag. Mijn Portugese medestudenten wilden deze door drie mensen laten nakijken om te checken of er écht geen spelfouten in stonden en of dat het taalgebruik wel beleefd genoeg was. Dit is iets waar zij zich veilig bij voelen, een duidelijke verdeling in de hiërarchie, terwijl wij als Nederlanders over het algemeen ons veel beter voelen in een omgeving waarin iedereen min of meer gelijk aan elkaar staat. Natuurlijk is dit erg belangrijk om te respecteren als je in Portugal bent!

Ten derde vinden de Portugezen negatieve feedback geven confronterend: dit gaan ze liever uit de weg. De directe Nederlander heeft daar minder problemen mee en vat daarnaast vaak negatieve feedback niet persoonlijk maar juist opbouwend op. Na een groepswerk moesten wij in Portugal elkaar evalueren. Dit had ik al vaker gedaan en ik liep, benieuwd naar hun feedback, enthousiast naar mijn groepje toe. Daar trof ik een negatieve sfeer aan. “Waarom laat hij ons dit doen?; Ik wil dit niet doen; Ik kan toch niets bedenken” waren hun reacties. Maar goed, wat moet dat moet, dus wij begonnen. Aangezien de Portugezen wat terughoudender waren begonnen mijn Duitse groepsgenoot en ik aan een “tips en tops”-verhaal. Een van de tips die ik kreeg was dat ik toch wel iets te pushend was in het verkondigen mijn eigen mening. Zou het dan toch waar zijn dat de Nederlanders altijd worden gezien als direct en overheersend?

Lesson learned in Portugal

Naast deze voorbeelden zijn er nog honderden te noemen. Maar het punt is duidelijk: wanneer je in een ander land en in een andere cultuur wil leven is het goed om je te verdiepen in deze culturele dimensies en deze “kapstok” te gebruiken. Voor mij heeft dit erg geholpen om deze nieuwe en leuke cultuur te leren begrijpen, te leren kennen en mij er uiteindelijk zelfs thuis te voelen.