De wereld staat behoorlijk op zijn kop. Van een betrouwbare partner lijkt de Russische staat de afgelopen maanden in de internationale arena een te wantrouwen paria geworden. Met de nodige gevolgen van dien voor Nederlandse bedrijven die actief zijn in Rusland.
Vanwege de Russische intensieve inmenging in de politieke crisis in Oekraïne – met als voorlopig dieptepunt de annexatie van de Krim – heeft het Westen besloten het land te straffen met economische sancties. Het Kremlin heeft op zijn beurt tegenmaatregelen aangekondigd. Bovendien heeft het de antiwesterse propaganda in de Russische media tot ongekende hoogte opgevoerd.
Wie niet voor ons is, is tegen ons
Dat laatste heeft veel verstrekkender gevolgen voor het handelsklimaat dan op het eerste gezicht lijkt. Er is in Rusland een sfeer ontstaan die zich misschien nog het beste laat omschrijven als overwinningsroes: the winner takes it all. De Russische media doen het voorkomen alsof de Russen jarenlang zijn gekleineerd door het Westen. De ‘bevrijding van de Krim’ vormt de afsluiting van deze periode en het begin van nieuwe gerechtigheid.
Dit gaat gepaard met een flinke portie patriottisme en een snel groeiend wantrouwen jegens alles en iedereen uit het Westen. Vooral dit laatste is natuurlijk verontrustend. Want ook de meer verlichte geesten in het land lijken steeds meer onder de invloed te komen van deze stemming. Het is steeds lastiger om een genuanceerde mening over de huidige ontwikkelingen te uiten. Dit wordt al snel uitgelegd als anti-vaderlandslievend, onder het motto ‘wie niet voor ons is, is dus tegen ons’. Als gevolg van deze polarisering zijn er al de nodige vriendschappen gesneuveld, zowel tussen Russen onderling als tussen Russen en westerlingen.
Hoe deze antiwesterse stemming zich de komende tijd verder zal ontwikkelen, valt moeilijk te voorspellen. Veel hangt af van de opstelling en de beslissingen van de autoriteiten. Die hebben traditioneel in Rusland veel meer invloed op het denken en doen van de burger en zakenman dan in Nederland. Wanneer je je bewust bent van dit essentiële cultuurverschil met Nederlanders ben je al een stuk beter voorbereid op de veranderingen die je zeker zult gaan opmerken bij je zakenpartners in Rusland. En als het goed is hield je daar eigenlijk altijd al rekening mee.
Loyaliteit versus eigen mening
Dit verschil hangt namelijk nauw samen met de wijze waarop Russen worden opgevoed. Terwijl Nederlandse kinderen op de basisschool al worden aangemoedigd er toch vooral een eigen mening op na te houden en zich te profileren met originele ideeën, worden Russische kinderen vooral gewaardeerd wanneer zij zo precies mogelijk herhalen wat er in de boeken staat en wanneer zij zich loyaal tonen aan de groepsmening.
Vraag een willekeurige Rus waar hij trots op is en de kans is groot dat hij als eerste zijn land en zijn cultuur noemt. Een Nederlander zal het daarentegen vooral hebben over individuele zaken als zijn woning, zijn gezin of zijn vrijheid. Zeker een hoger opgeleide Nederlander is gewend zijn individuele waarden en normen los te koppelen van zijn nationaliteit, voor de Rus zijn deze veel vaker verbonden aan zijn nationale identiteit.
Daarom is het voor ons zo moeilijk te bevatten dat zoveel Russen, ook degenen met een goede opleiding, zich inzake Oekraïne zo loyaal opstellen jegens hun autoriteiten. Nog lastiger voor ons is het om hierover niet meteen in discussie te gaan. Wij zijn immers gewend om andere visies middels rationele inhoudelijke argumenten ter discussie te stellen, zonder dat we daarmee de intentie hebben onze discussiepartner persoonlijk te willen raken of aan te vallen.
Een Rus zal zich in een dergelijke discussie echter al wel snel persoonlijk aangevallen voelen. Voor hem is zijn politieke mening immers nauw gelieerd aan zijn persoonlijke identiteit, hij kan dit veel moeilijker relativeren. Andersom zal hij echter ook niet snel de inhoudelijke discussie met je aangaan, uit respect..
Devies: benadruk de overeenkomsten
Zeker in deze crisisperiode is het daarom niet zinvol met je Russische zakenpartner de politieke discussie aan te gaan. Benadruk vooral de positieve overeenkomsten en banden tussen jou en hem. En respecteer in eerste instantie ook zijn trots, en wellicht ook zijn schaamte die hij mogelijk heeft over de huidige ontwikkelingen – maar die hij uit trots en loyaliteit jegens zijn land nooit met je zal delen.
Karel Onwijn is intercultureel trainer en gespecialiseerd in de voormalige Sovjet-republieken.
