Een cultureel slagveld?
Aan de oppervlakte lijkt het moslim geloof de grootste oorzaak van het groeiende geweld onder allochtone jongeren in Europese steden. Na het drama bij het satirische blad Charly Hebdo in Parijs lijkt islamitisch extremisme steeds meer een dagelijkse realiteit te worden in de Westerse wereld. Maar is dit puur een kwestie van botsende geloofsovertuigingen of liggen de oorzaken ook op andere niveaus?
In principe komen extremisten en terroristen in elke geloofsovertuiging en elke cultuur voor. Maar de hoeveelheid moslim extremisten en jihadisten met Europese nationaliteiten groeit nu ver boven de gangbare getallen uit. Het schrikbarende daarbij is dat dit geen mensen betreft die van buiten Europa komen om hier aanslagen te plegen, maar jongens die tussen ons zijn opgegroeid en geschoold. Hoe is het mogelijk dat ze zich zonder terughoudendheid en met dodelijke agressie tegen het land en de cultuur keren waar ze al hun hele leven door omringd worden?
Vechten of praten?
Het gaat hier veelal om jongeren met Noord Afrikaanse roots uit zgn. collectieve, masculiene en exclusieve culturen. Deze culturen kenmerken zich door een overheersende rol van religie, traditionele familiestructuren, een dominante positie van de man in het openbare leven, een sterke focus op status en eer, en probleemoplossing middels machtsvertoon. Zij stellen het groepsbelang boven het individu en hechten weinig of geen waarde aan het begrijpen en respecteren van andere zienswijzen.
Binnen deze paternalistische culturen vertolken oudere mannen per definitie een voorbeeldfunctie. Als tweede en derde generatie afstammelingen van gastarbeiders hebben de allochtone jongeren hun vaders en grootvaders, veelal als gevolg van grote waardeverschillen, door Europeanen met disrespect en discriminerend behandeld zien worden. Daarmee is het respect voor hun eigen mannelijke ouderen alsmede het vertrouwen in de Europese culturen verdwenen. Op zoek naar een respectabel voorbeeld om hun eigen mannelijke identiteit aan te spiegelen en gediscrimineerd door Europa is de keuze voor vereenzelviging met de oorspronkelijke achtergrond, religie en de “opzienbarende voorbeelden” daarbinnen niet onlogisch. De makkelijke stap naar mannelijk machtsvertoon binnen deze cultuur in combinatie met een uitzichtloze economische positie maakt de hang naar een beter, “heldhaftig” leven voor jonge mannen alleen maar groter.
De Nederlandse cultuur, daarentegen, heeft een sterk individualistisch, feminien, inclusief karakter en waardeert en omarmt daarmee in principe non-traditionele familiestructuren, verscheidenheid, discussie en compromis als de weg naar probleemoplossing. We zijn in eerste instantie een verzameling individuen in plaats van een groep. Vanuit onze externe gerichtheid en vanuit een rationele benadering hebben we een aantal bekende cultuur filosofen voortgebracht die cultuurverschillen in kaart brengen en analyseren. De Nederlandse samenleving heeft in het verleden vaker vele immigranten opgenomen en we lijken ook rekening te willen houden met cultuurverschillen. Maar begrijpen we de essentie daarvan wel echt?
Hoe multicultureel zijn we?
We gaan in Nederland prat op de multiculturele samenleving. We zeggen dat iedereen gelijk is maar willen daar wel op een oorspronkelijk Nederlandse manier invulling aan geven. We verwachten dat culturen die helemaal aan de andere kant van het spectrum zitten wel onze basiswaarden op het gebied van bijvoorbeeld gelijkheid en eerlijkheid delen.
Er manifesteert zich nu een multiculturele identiteitscrisis omdat de basiswaarden van de verschillende culturen heftig beginnen te botsen. De confronterende vrijheid van meningsuiting van de één zet aan tot eerwraak van de ander. Het is een moment van waarheid waarin wij Nederlanders allemaal moeten beslissen wie we nu echt zijn en wat we willen.
Misschien is het helemaal niet mogelijk om echt multicultureel geïntegreerd te zijn. Misschien zijn sommige culturele waarden onverenigbaar en moeten we geen Nederlanderschap aan mensen willen geven die onze waarden niet kunnen of willen respecteren en wiens waarden wij ook niet in acht kunnen of willen nemen. Zijn we in een cultuur waarin alles moet kunnen nu bij een grens beland of is het toch mogelijk om een multiculturele samenleving in te richten waarin er voor iedere cultuur een plek is?
